Po co nam grupy wsparcia mam karmiących?

Autorka artykułu: 

socjolog dr Aleksandra Nowakowska-Kutra, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Komunikowanie jako niemedyczne wsparcie w laktacji

Celem niniejszego artykułu jest ukazanie znaczenia procesu komunikowania w Internecie spełniającego funkcję wsparcia wewnątrz zamkniętych grup macierzyńskich w mediach społecznościowych i w grupach realnie funkcjonujących.

Przede wszystkim należy zdefiniować, czym jest komunikowanie. Słowo to pochodzi od angielskiego słowa communication. Wedle Charlesa Cooley`a „przez komunikowanie rozumiemy mechanizm, dzięki któremu stosunki międzyludzkie, tj. wszystkie symbole umysłu, łącznie ze środkami przekazywania ich w przestrzeni i zachowywania w czasie, mogą istnieć i rozwijać się”¹. Według T. Halla „kultura jest komunikowaniem”². Tomasz Goban-Klas wyróżnia kilka definicyjnych wskaźników komunikowania: komunikowanie jako transmisja, komunikowanie jako rozumienie, komunikowanie jako oddziaływanie, komunikowanie jako łączenie (tworzenie wspólnoty), komunikowanie jako interakcja, komunikowanie jako wymiana, komunikowanie jako składnik procesu społecznego³.Ważne jest też zwrócenie uwagi na to, że komunikowanie w socjologii „jest elementem interakcji. Interakcja to wzajemne oddziaływanie jednostek i grup na siebie. Stąd każde działanie społeczne zorientowane na innych ludzi nazywa się interakcją. W ramach tego procesu najważniejsze jest zrozumienie działań partnera oraz jednocześnie odpowiednie reagowanie na podejmowane przez niego czynności. Można powiedzieć, że jest to >>teatr społeczny<<, gdzie występują wzajemne interakcje aktorów. Dlatego też każda interakcja jest procesem wymiany społecznej, a zarazem procesem komunikacji”⁴.

W niniejszym tekście skoncentruję się na prezentacji procesu niemedycznego wsparcia podczas karmienia piersią, jakiego doświadczają i dostarczają sobie nawzajem matki w zamkniętych grupach wsparcia na Facebooku oraz podczas spotkań matek karmiących. Karmienie piersią rozumiane jest przeze mnie z perspektywy socjologicznej i komunikologicznej – jako społeczne doświadczenie właściwe niemal wyłącznie matkom, definiującym niejednokrotnie ich macierzyństwo w wymiarze tożsamościowym. Jednocześnie karmienie piersią, traktuję jako praktykę społeczną, wzorzec normatywny, wychowawczy i zdrowotny, który ze względu na swój niszowy charakter w społeczeństwie, wymaga poszukiwania grup, w których dostarczane są odpowiednie informacje, ale także podtrzymywana jest w sposób wspólnotowy decyzja o kontynuacji karmienia, słuszności wyboru żywienia dziecka, a także pocieszenie, w sytuacji niepowodzeń czy doświadczenia nierównego traktowania, dyskryminacji lub potępienia ze strony otoczenia społecznego.

Zaprezentuję najważniejsze wnioski z badań obserwacyjnych prowadzonych za zgodą administratorów grup na Facebooku oraz organizatorów spotkań dla matek karmiących⁵. WHO opracowało ponadto 10 kroków wsparcia w karmieniu piersi⁶. Ostatni, dziesiąty  brzmi: „Sprzyjać powstawaniu lokalnych grup wspierających karmienie piersią oraz kierować do nich kobiety opuszczające oddział położniczy”. Dodatkowo niezależna grupa amerykańskich ekspertów: the United States Preventive Services Task Force wskazało na 3 filary wsparcia w karmieniu piersią. Polska promotorka karmienia piersią Agata Aleksandrowicz, przytacza je jako jeden z ważniejszych protokołów postępowania:

Skupię się na drugim filarze. Udało mi się ustalić w drodze obserwacji uczestniczącej oraz wywiadów, że kobiety w grupach wsparcia poprzez komunikowanie problemów, uzyskują wsparcie o charakterze niemedycznym w sytuacji dla nich trudnej, stresującej, nowej, czasem nawet krytycznej⁷.

Badane społeczności bardzo sprzyjają nawiązywaniu kontaktów społecznych oraz budowaniu więzi społecznej wśród matek. Grupy wsparcia moim zdaniem są miejscem świadczenia bezinteresownej pomocy. Matki karmiące otrzymują spontaniczne, szybkie i bardzo kompetentne wsparcie. Czasami komentarze zamieszczane są w ciągu kilku chwil. Matki piszą to o tym, że jest to jedyne wsparcie, jakie otrzymały, ponieważ zarówno lekarze, położne, jak i rodzina niejednokrotnie nie popierają ich decyzji o karmieniu piersią. Jako socjolog dostrzegam przejawy konfliktu międzypokoleniowego na tym gruncie.

Grupy wsparcia na Facebooku stały się bardzo ważną grupą odniesienia normatywnego i porównawczego. Solomon, Smith i Robins twierdzą, że „naturalne, (spontaniczne) sieci wsparcia działają skuteczniej i korzystniej dlatego, że nie stygmatyzują, nie są związane z kosztami i są łatwiej dostępne. Szczególną rolę pełnią według tych autorów te naturalne sieci społeczne, rodzinne i pozarodzinne, w których działanie jest dobrowolne, wzajemne. Takie społeczności przekształcają się bowiem najłatwiej w społeczności altruistyczne (…). Podobnie działają grupy wzajemnej pomocy (samopomocy)⁸.

Badane matki budują wspólnoty komunikacyjne i platformy komunikacyjne, na bazie których ustalane są wspólne znaczenia, definicje sytuacji, oceny działania, konsultowane są wybory żywieniowe i zdrowotne. Michel Maffesoli nazywa trybalizmem zjawisko tworzenia się powstających w społeczeństwie, w tym w Internecie nowych plemion. Czy matki karmiące budują nowe plemiona, których celem jest wzajemne wspieranie? Wydaje się, że tak, ponieważ niemedyczne wsparcie, jakiego sobie wzajemnie udzielają w drodze komunikowania, ma bardzo różnorodny charakter. Udało mi się zaobserwować kilka rodzajów wsparcia:  

W drodze procesu komunikowania kobiety zaspokajają różnorodne potrzeby, na przykład afiliacyjne, emocjonalne, wzajemnego nagradzania się, gratulowania oraz dotyczące podniesienia samooceny. Budowane jest także specyficzne poczucie prestiżu z powodu karmienia piersią. Bardzo istotnym, zaobserwowanym przeze mnie zjawiskiem jest szansa na uzyskanie znaczenia społecznego.

Grupy wsparcia matek są również miejscem tworzenia kapitału społecznego, bardzo ważnym miejscem, w którym przebiega proces społecznego konstruowania macierzyństwa. Liczne badania wskazują na to, że wpływają one na długość karmienia piersią, buduje pewność siebie matek. Trzeba także zaznaczyć, że przynależność do takich grup, zarówno w Internecie, jak i w realu, ma znaczenie w kontekście budowania samooceny oraz zadowolenia z karmienia piersią. Matki karmiące poprzez liczne wypowiedzi kobiet, które mają doświadczenie karmienia piersią, dostarczają sobie nawzajem profesjonalnej wiedzy o laktacji, wiedzy na tematy zdrowotne, związane z pielęgnacją dziecka, uzyskanie informacji o typowych problemach, z jakimi mierzą się kobiety, ale też jakie są osobiste zalety wyboru takiej drogi życiowej. Według K. Muβ ważne dla młodych matek jest nawiązywanie kontaktów, tak aby czuły się dobrze i miały przestrzeń, by otwarcie omawiać swoje problemy wypowiedzieć się na forum grupy¹².

Nie dzieje się tak bez powodu, ponieważ: badania wskazują na to, że ludzie chętnie pomagają innym osobom w Internecie i nie tylko. Prowadzi to do „poprawy w psychologicznym, behawioralnym i psychicznym zdrowiu (…). Większy udział we wspólnocie korelował z postrzeganiem niższego życiowego stresu. Tak jak i przy potrzebie wyrażania własnych aspektów tożsamości, ludzie byli wyjątkowo skłonni zwrócić się do grup internetowych, kiedy wstyd i brak mobilności czynił uczestnictwo w tradycyjnych grupach problematycznym”¹³.

Bardzo ważnym aspektem, na który zwróciłam uwagę podczas moich badań jest także możliwość walki z samotnością, której doświadczają młode matki, przebywające na urlopach macierzyńskich. Zwykle, po urodzeniu dziecka, uwaga otoczenia skupia się na dziecku, a emocje, obniżony nastrój matki, poczucie zajmowania się powtarzalnymi czynnościami poniżej kwalifikacji, rutyna dnia codziennego, niewyspanie, osamotnienie spowodowane długą pracą męża lub partnera, powoduje, że grupa wsparcia (internetowa lub realna), staje się ratunkiem przed byciem samą z dzieckiem. Daje szansę na interakcję z innymi dorosłymi, którzy znajdują się w identycznej sytuacji. Kobiety wyraźnie komunikują, że negatywne nastawienie społeczeństwa do karmienia piersią niejednokrotnie wyklucza je z równego dostępu do usług, swobodnego przebywania w miejscach publicznych, ponieważ boją się one upokorzenia, odtrącenia, karcących spojrzeń, czy napomnień. Wspólnota doświadczeń grupowych, przyjazna atmosfera, pozwalają na zbudowanie poczucia bezpieczeństwa i akceptacji, co jest zapewne czynnikiem podnoszącym jakość życia matek, ale i przestrzenią komunikacyjno-terapeutyczną lub/i profilaktyczną w zakresie zapobiegania depresji poporodowej.

Kobiety zrzeszone w grupach wsparcia tworzą wspólnotę doświadczeń i zainteresowań, gdzie udzielają sobie pomocy¹⁴. Z analizy komunikowania we wspólnotach matek karmiących wynika  niezaprzeczalna korzyść z punktu widzenia zdrowia publicznego. W grupach wsparcia rekrutują się mamy, które zostają Honorowymi Dawczyniami Mleka Kobiecego i oddają swoje mleko do Banku Mleka, które po przebadaniu i pasteryzacji jest podawane dzieciom urodzonym przedwcześnie jako najlepszy pokarm i lek.

Zaobserwowałam także bardzo silnie działającą sieć wsparcia społecznego, wysoki poziom umiejętności organizacyjnych, szczególnie w dużych grupach wirtualnych (tworzenie zespołów doradczych), ale także połączenie funkcjonowania grup wsparcia z profesjonalnym aktywizmem społecznym, realizowanym na rzecz promocji karmienia piersią w Polsce.

Nie bez znaczenia jest także interesujący proces profesjonalizacji i instytucjonalizacji idei wspierania i promowania karmienia piersią w Polsce. Integracja społeczna środowisk aktywistów społecznych, doprowadziła do utworzenia licznych organizacji pozarządowych, które zajmują się organizacją konferencji, kursów i szkoleń, webinarów, prowadzeniem badań naukowych, performansów, eventów podczas imprez masowych, sesji zdjęciowych, ale przede wszystkim tworzeniem środowiska przyjaznego karmieniu piersią. Wiele z nich prowadzi własne, lokalne grupy wsparcia nadzorowane merytorycznie przez promotorów karmienia piersią, jaki i certyfikowanych doradców laktacyjnych. Działalność ta jest bez wątpienia niebywale wartościowa i służy edukacji laktacyjnej oraz prawnej matek i przyszłych matek, ale przede wszystkim normalizacji karmienia piersią w Polsce – szczególnie długiego.

Obecność tych organizacji w mediach służy oczywiście wywieraniu wpływu społecznego, zwiększeniu obecności tematu laktacji w przestrzeni publicznej, integracji zwolenników karmienia piersią, ale także wywieraniu pozytywnie rozumianej presji na pracowników ochrony zdrowia, którzy dostrzegając grupy zainteresowane tą problematyką, coraz częściej odczuwają potrzebę rozwoju w tym obszarze oraz podnoszenia kwalifikacji, tak by wykonywać swój zawód zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, która to dostarcza licznych dowodów naukowych na prozdrowotne znaczenie zarówno dla dziecka, jak i dla matki. Można zatem tę działalność nazwać pracą u podstaw lub oddziaływaniem oddolnym.

Niestety, po analizie programów kształcenia lekarzy można stwierdzić, że wiedza o laktacji na studiach medycznych jest przekazywana bardzo niewielkim stopniu, natomiast w programach kształcenia położnych, chociaż tematów związanych z laktacją jest więcej, to nadal kobiety mają trudności w uzyskaniu profesjonalnego wsparcia, poprawnej diagnozy problemów i skutecznego ich rozwiązywania. Źródłem powyższych stają się często grupy wsparcia, ponieważ wiedza zbiorowa zgromadzona w tych grupach niejednokrotnie jest na poziomie eksperckim.

Na zakończenie zacytuję opinię Magdy Karpieni, jednej z liderek wsparcia karmienia naturalnego w Polsce:

---

Przypisy:

1. Goban-Klas T., Komunikowanie masowe (w:) Encyklopedia Socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 1998.
2. Tamże.
3. Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, PWN, Warszawa 2000, s. 42.
4. Jordanek Z., Psychologiczne i socjologiczne problemy komunikacji, Ekonomiczne Problemy Usług nr 42, 55-59, 2009.
5. Szerzej referuję ten projekt w pracy: Nowakowska-Kutra A. Non-medical assistance on Facebook maternal and breastfeeding support groups (w:) uture of Media, Changing Journalism and New Communication, ed. by R. Sajna-Kunowsky, A. Garczewska. Bydgoszcz 2020, s. 139-152.
6. „Każda placówka świadcząca usługi położnicze oraz prowadząca opiekę nad noworodkami powinna: 1. Opracować (w formie pisemnej) procedury  sprzyjające karmieniu piersią oraz zapoznać z nimi pracowników. 2. Przeszkolić wszystkich pracowników w zakresie umiejętności, niezbędnych do wdrożenia powyższego postępowania. 3. Informować wszystkie kobiety w ciąży o korzyściach  karmienia piersią oraz o tym, jak postępować w trakcie  całego okresu karmienia. 4. Pomagać kobietom w rozpoczęciu karmienia piersią w trakcie pół godziny od narodzin dziecka. 5. Pokazywać matkom jak karmić piersią oraz jak podtrzymać laktację, nawet jeśli będą oddzielone od swoich dzieci. 6. Nie podawać noworodkom żadnych pokarmów ani płynów poza mlekiem kobiecym, z wyjątkiem sytuacji,  gdy wymagają tego względy medyczne. 7. Stosować system „rooming-in” – pozwalając matkom  i dzieciom pozostawać przez całą dobę razem. 8. Zachęcać kobiety do karmienia piersią „na żądanie”. 9. Nie podawać niemowlętom karmionym piersią smoczków  ani żadnych innych uspokajaczy. 10. Sprzyjać powstawaniu lokalnych grup wspierających  karmienie piersią oraz kierować do nich kobiety opuszczające oddział położniczy, Ochrona, propagowanie i wspieranie karmienia piersią: specjalna rola placówek położniczych”, wspólne oświadczenie WHO/UNICEF opublikowane przez Światową Organizację Zdrowia.
7. Sęk H. Cieślak R., Wsparcie społeczne – sposoby definiowania, rodzaje i źródła wsparcia, wybrane koncepcje teoretyczne (w:) Sęk H., Cieślak R. (red.) Wsparcie społeczne, stres i zdrowie, PWN, Warszawa 2004, s. 13.
8. Tamże, s. 17.
9. Sęk H. Cieślak R., Wsparcie społeczne – sposoby definiowania, rodzaje i źródła wsparcia, wybrane koncepcje teoretyczne (w:) Sęk H., Cieślak R. (red.) Wsparcie społeczne, stres i zdrowie, PWN, Warszawa 2004, s. 19.
10. Tamże.
11. Tamże.
12. Muβ K., Karmienie piersią. Poradnictwo i promocja, MedPharm Polska, Wrocław  2008, s. 18-19.
13. Bargh J. A., McKenna K. Y. A., Internet a życie społeczne, w: Paluchowski W. J. (red.) Internet a psychologia, PWN, Warszawa, s. 39-40.
14. Barani K., Wirtualne wspólnoty kobiet na forach internetowych jako źródło wsparcia w przygotowaniu do macierzyństwa (w:) Szmigielska B. (red.) Całe życie w Sieci, WYd UJ, Kraków 2008, s. 177-204.
15. Karpienia M., Karmienie piersią, Natuli, 2018, s. 214.